De gitaar kent in Afrika een eeuwenoude traditie. Vieux Farka Touré, Bombino, Gasper Nali en Sonah Jobarteh spelen de Afrikaanse benadering van het snaarinstrument op BRIDGE Guitar Festival en BRIDGE AROUND TOWN in de kijker. Conservatoriumdocent Bas Gaakeer is bevangen door (Noord)West-Afrikaanse en Arabische gitaarmuziek. Hij geeft in deze editie van GUNS ABOUT GUITARS uitleg over de manier waarop het instrument in die gebieden wordt bespeeld. 

Over één ding geeft Bas Gaakeer meteen opheldering. Zoiets als dé Afrikaanse gitaarmuziek bestaat eigenlijk niet. “Het is zo’n gigantisch continent met een enorm rijke muziek- en gitaartraditie dat je niet kunt zeggen dat er één Afrikaanse stijl bestaat. Dat misverstand bestaat wel vaker over Afrika, dat het als één plek wordt gezien. Maar meer divers kan eigenlijk niet. Van wereldsteden tot jungles, woestijnen, bossen en bergen. Die variëteit in omstandigheden hoor je ook terug in de muziekculturen.” 

Een ander helder inzicht van Bas over die muziektraditie is direct het delen waard. Als docent op het conservatorium van Amsterdam ontvangt Bas zo af en toe studenten die meer willen weten over de stijl van Afrikaanse gitaarmuziek waarop hij zich heeft gestort. “Dan zeg ik gelijk dat je er eigenlijk naartoe moet, wil je zo leren spelen. Het werkt niet om vanuit hier er les in te gaan geven. In Noord-Afrika wordt deze muziek ook niet op een muziekschool of conservatorium aangeleerd. Ik heb me er helemaal in ondergedompeld en ik speel die muziek met heel veel respect, liefde en zorgvuldigheid. Maar ik zou nooit zeggen dat ik het iemand kan aanleren. Het is echt een traditie die binnen families en bevolkingsgroepen wordt doorgegeven.” 

Het zijn vooral de klanken van gitaarmuziek zoals de Tuareg-bevolking ze in de woestijn creëren, waar Bas verslingerd aan is geraakt. Dat begon tijdens zijn eigen studie op het conservatorium waar hij klassiek gitaar studeerde. Via muziek-educatieprojecten kwam hij in aanraking met muziek in het Midden-Oosten. “Daardoor ben ik eerst veel in de Arabische wereld terechtgekomen, waar ik vaak gewerkt en gespeeld heb. Ik ben er verliefd geraakt op de muziekcultuur. Later ben ik in Marokko, wat een soort ontmoetingsplek is van Afrika en de Arabische wereld in aanraking gekomen met Sahara-rock.” 

Die stijl heeft ook in Europa veel aan populariteit gewonnen. Dat komt volgens Bas vooral door grootheden als Ali Farka Touré (wiens zoon Vieux op BRIDGE speelt) en meer recent Bombino (hem kun je op zondag 2 juni op het Wilhelminaplein zien). Het is allereerst het ritme en de groove die volgens Bas zo kenmerkend zijn in hun stijl. “Het is muziek waardoor je in een soort trance terecht kunt komen, in Afrika vaak aangezwengeld door extreem sterke thee. Daar hoort een soort repeterend ritme bij waardoor je als het ware mee wordt gesleurd in een hypnose. Het is muziek die vaak vanuit een soort drone-benadering wordt gecreëerd.” 

En dan zijn er de kenmerkende melodievormen. Vaak zijn het korte melodietjes die herhaaldelijk in allerlei varianten worden gespeeld, zo legt Bas uit. Die melodieën worden naarmate het nummer vordert regelmatig steeds sneller gespeeld. Vaak worden die melodieën ondersteund door een doorlopend gespeelde grondtoon. “Dankzij de Ali Farka Touré-stemming, waarbij de laagste E-snaar omhoog wordt gestemd naar een G, kun je die grondtoon makkelijker aanhouden.” Het lijkt een kleine aanpassing, maar het resultaat is zeer doeltreffend. Bas pakt zijn gitaar en laat binnen twee maten horen hoe typerend die stemming klinkt. “Wat mij verder aanspreekt, is het gebruik van pentatonische toonladders. Dat is een makkelijk te leren toonladder van vijf noten. Een beetje vanuit een nerd-oogpunt gesproken: ik vind die pentatonische benadering heel interessant. Juist met deze basisklanken, kun je heel doeltreffende melodieën maken.”

Hoewel die pentatonische toonladder relatief eenvoudig is, zit het venijn hem volgens Bas in de constante versieringen die worden gespeeld. “Elke melodie herbergt enorm veel ornamenten en versieringen.” Vaak speel je niet zomaar gelijk die ene noot uit de melodie, maar glij je er vanuit een andere noot als het ware naartoe. Of je doet een pull-off: een techniek waarmee je de noot niet met je slaghand, maar met de hand op het fretboard aanslaat.

Als laatste onmisbare ingrediënt van deze stijl, noemt Bas de omstandigheden waarin ze worden gespeeld. Met Samira’s Blues (dat binnenkort een nieuw album uitbrengt) speelde Bas regelmatig in Noord-Afrika. Daar maakte hij al heel wat avonturen mee. “Het is muziek voor rond het kampvuur. Die sfeer is niet te kopiëren. Vaak heerst er een echte do it yourself-mentaliteit en worden zelfgemaakte versterkertjes bijvoorbeeld aangesloten op de sigarettenaansteker van een auto. Gitaristen als Bombino zijn ondertussen grote sterren, ook buiten Afrika. Maar als ze in hun thuisregio spelen, spelen ze ook gewoon in een tent midden in de woestijn met thee gezet boven hete kooltjes. Het is echt nog een levende cultuur die ook buiten een muziekbusiness om bestaat.” 

Voor wie nog meer wil ontdekken op het gebied van gitaarmuziek uit dit deel van de wereld, heeft Bas nog een paar tips: “Tamikrest, Imarhan, Tisdass, Mdou Moctar, Aman-Iman en Tinariwen zijn allemaal heel gaaf. Die laatste band nam samen met gitarist Josh Klinghoffer muziek in de tijd dat hij nog bij de Red Hot Chili Peppers-speelde. Ook dit toont aan dat er ook buiten Afrika nieuwsgierigheid is ontstaan naar deze muziek.” Ook Bombino, te zien op BRIDGE Around Town, is volgens Gaakeer een aanrader. “Hij is echt een van mijn grote helden in deze stijl.”